NHÂN ĐỨC TIẾT ĐỘ

“Vậy anh em phải đề phòng, chớ để lòng mình ra nặng nề vì chè chén say sưa, lo lắng sự đời, kẻo Ngày ấy như một chiếc lưới bất thần chụp xuống đầu anh em” (Lc 21,34).

1. Nhân đức tiết độ là gì?

  Giáo lý Hội Thánh Công Giáo dạy: “Tiết độ là nhân đức luân lý giúp chúng ta điều tiết sức lôi cuốn của những thú vui và giữ sự chừng mực trong việc sử dụng các của cải trần thế. Nó giúp ý chí làm chủ các bản năng và kềm chế các ham muốn trong những giới hạn của sự lương thiện. Người tiết độ qui hướng các thèm muốn giác quan của mình về điều  thiện, giữ được sự cẩn trọng lành mạnh, và không chiều  theo sức mạnh của mình mà bước theo các dục vọng của trái tim mình. Đức tiết độ thường được ca tụng trong Cựu Ước: “Con đừng buông  theo các tham vọng của con, nhưng hãy kềm  chế các dục vọng” (Hc 18,30). Tân Ước, nhân đức này được gọi là “sự chừng mực”  hay “sự điều độ”. chúng ta phải sống  “chừng mực, công chính và đạo  đức ở thế gian này” (Tt 2,12) (số 1809).

Như vậy, tiết độ là một việc làm dung hòa, có chừng mực, tránh thái quá hoặc bất cập. Để được như vậy, ta phải kìm hãm, xa tránh những xúc cảm và thu hút, tức những kích thích từ phía bên trong lẫn bên ngoài cuộc sống. Và như vậy, tiết độ không phải là nhân đức hay đức tính dễ làm và dễ thực hiện, bởi vì nó trực tiếp liên quan đến cả thể lý, tâm lý và tâm linh con người.

2. Tiết độ trong Tân Ước

Trước hết, Tân Ước khuyên con người sống điều độ: “Chúng ta hãy ăn ở cho đứng đắn như người đang sống giữa ban ngày: không chè chén say sưa, không chơi bời dâm đãng, cũng không cãi cọ ghen tương” (Rm 13,13). Đặc biệt, Tân Ước cũng dành lời khuyên sống điều độ cho từng đối tượng. Điều này được thể hiện rõ nhất trong Thư của Thánh Phao-lô gửi cho Ti-tô:

- Đối với những người cai quản trong Giáo hội, thì: “Giám quản, với tư cách là quản lý của Thiên Chúa, phải là người không chê trách được, không ngạo mạn, không nóng tính, không nghiện rượu, không hiếu chiến, không tìm kiếm lợi lộc thấp hèn”, và “Các trợ tá cũng vậy, phải là người đàng hoàng, biết giữ lời hứa, không rượu chè say sưa, không tìm kiếm lợi lộc thấp hèn” (1Tx 3,8).

- Đối với những người cao tuổi: “Các cụ bà cũng vậy, phải ăn ở sao cho xứng là người thánh, không nói xấu, không rượu chè say sưa, nhưng biết dạy bảo điều lành” (Tt 2,3).

- Đối với các thanh niên: “Phải giữ chừng mực trong mọi sự” (Tt 2,6).

- Đối với phụ nữ: “Biết sống chừng mực, trong sạch, chăm lo việc nhà, phục tùng chồng, để lời Thiên Chúa khỏi bị người ta xúc phạm” (Tt 2,5).

Tuy nhiên, Tân Ước không dừng lại ở việc khuyên con người đừng chè chén say sưa về phương diện thể lý, mà còn nhắc nhở: chính việc say sưa đó làm cho con người sao lãng Thiên Chúa, sống vô luân và có thể đánh mất Thần Khí đem lại sự sống cho ta (Ep 5,18). Cho nên, Đức Giê-su cảnh cáo những người hay che chén say sưa: “Vậy anh em phải đề phòng, chớ để lòng mình ra nặng nề vì chè chén say sưa, lo lắng sự đời, kẻo Ngày ấy như một chiếc lưới bất thần chụp xuống đầu anh em. Vậy anh em hãy tỉnh thức và cầu nguyện luôn, hầu đủ sức thoát khỏi mọi điều sắp xảy đến và đứng vững trước mặt Con Người” (Lc 21,34.36).

3. Tiết độ của người Kitô hữu

“Vậy anh em phải đề phòng, chớ để lòng mình ra nặng nề vì chè chén say sưa, lo lắng sự đời, kẻo Ngày ấy như một chiếc lưới bất thần chụp xuống đầu anh em” (Lc 21,34). Rõ ràng Chúa Giêsu đâu có cấm mình ăn, uống, ngủ, nghỉ, giải trí lành mạnh… Ngài dạy phải tiết độ, có nghĩa rằng phải có chừng, có mực. Bởi vì theo khuynh hướng bản năng, chúng ta dễ đi đến cực đoan, quá mức, chẳng hạn, nghiện ma túy, điện thoại, vi tính, game, nghiệm làm việc quên ăn, quên ngủ… Vậy, tiết độ giúp chúng ta kìm chế bản năng, kìm chế dục vọng. Chúa Giêsu có bản năng như ta nhưng Ngài chủ bản năng, làm chủ dục vọng, không sống buông thả thích làm không thích thì thôi.  

Đối với Ki-tô hữu, thế giới này đang qua đi, ngày cùng tận, ngày Chúa quang lâm và thế giới mới đang gần kề, bởi đó, thư Phêrô khuyên: “Thời cùng tận của vạn vật gần đến rồi. Anh em hãy sống chừng mực và tiết độ để có thể cầu nguyện được” (1Pr 4,7). Hơn nữa, sống điều độ không chỉ là đảm bảo sức khoẻ, không chỉ là thể hiện con người đàng hoàng, mà sống điều độ còn giúp cho con người có thể cầu nguyện được, sống điều độ để có thể thừa hưởng Nước Thiên Chúa. Vì thế, Thánh Augustinô nói: “Sống tốt lành không gì  khác hơn là yêu mến Thiên Chúa hết  lòng, hết linh hồn và hết sức lực  mình, tình yêu này phải được gìn giữ trọn vẹn và không hư hoại, đó là phần của đức tiết độ” (T. Augustinô, những thói quen của Hội Thánh Công Giáo 1,25,46 ). Cho nên, Lời Chúa dạy: “Ân sủng của Thiên Chúa đã được biểu lộ, đem ơn cứu độ đến cho mọi người. Ân sủng đó dạy chúng ta phải từ bỏ lối sống vô luân và những đam mê trần tục, mà sống chừng mực, công chính và đạo đức ở thế gian này. Sở dĩ như vậy, là vì chúng ta trông chờ ngày hồng phúc vẫn hằng mong đợi, ngày Đức Ki-tô Giê-su là Thiên Chúa vĩ đại và là Đấng cứu độ chúng ta, xuất hiện vinh quang. Vì chúng ta, Người đã tự hiến để cứu chuộc chúng ta cho thoát khỏi mọi điều bất chính, và để thanh luyện chúng ta, khiến chúng ta thành Dân riêng của Người, một dân hăng say làm việc thiện” (Tt 2,11-14).

4. Làm thế nào để tiết độ

Làm thế nào để xa tránh tội lỗi và tự chế chính mình? Điều này đòi hỏi sự trưởng thành về tâm lý và tâm linh. Một nghĩa nào đó, tiết độ là một nhân đức hay đức tính của những con người trưởng thành. Thí dụ, khi đói, dạ dầy ta cồn cào, xót xa. Thiếu dinh dưỡng, con người trở thành bạc nhược, mệt mỏi và không có khả năng làm được gì. Tay chân rã rời, uể oải. Trí óc ngừng hoạt động, và nếu có hoạt động thì lại hoạt động nhằm vào việc làm thế nào để no cái dạ dầy. Tóm lại, nguyên một việc đói mà thôi cũng đã ảnh hưởng trực tiếp cả phần thể lý, tâm lý và tâm linh con người, khi túng quá, người ta hay làm càn, làm mất đi nghĩa của đạo lý. Cho nên, người Việt Nam có câu:“Bần cùng sinh đạo tặc” là vậy. Theo tâm lý phát triển, thì việc con người ăn, uống, ngủ, nghỉ là những hành động theo bản năng. Những hành động này rất tự nhiên và thuộc về thể lý. Nó chưa vươn tới được những gì thuộc lãnh vực tâm lý và tâm linh. Việc con người suy nghĩ, đắn đo và chừng mực là việc làm của tâm lý và tâm linh, vì nó đòi phải có tri thức và tự do. Vậy nếu con người chỉ dừng lại ở phần tự nhiên, tức giác quan, hoặc theo bản năng, thì đó là mức độ tối thiểu và khởi đầu của tiến trình phát triển. Như vậy, một người dù đã lớn tuổi nhưng không dùng khả năng tri thức để tự kìm hãm, tự giới hạn và làm triển nở giá trị hành động của mình, thì người ấy vẫn chưa được coi là người đã trưởng thành nhân bản một cách đầy đủ. Cho nên, Thánh Gioan Bosco đã nói: “Muốn làm một thánh nhân, thì phải thành nhân trước đã.” Nếu đem áp dụng những lời này vào trường hợp con người chỉ dừng lại ở bản năng hoặc tự nhiên, thì những người ấy không thể được coi là những thánh nhân, quân tử, vì thực sự họ chưa thành nhân xét về mặt tâm lý và đạo đức.

Do đó, Tiết độ là một việc làm cần thiết để không những thăng hoa, triển nở cuộc sống con người, mà còn là một dấu chỉ của sự trưởng thành nhân bản. Người tiết độ là một người không quá khích, không buông túng, không thả lỏng, nhưng chừng mực, dung hòa và bình tĩnh. Chừng mực trong những nhu cầu theo bản năng, tình cảm, và cả trong lãnh vực đạo đức tâm linh nữa. Một người như vậy, trước hết sẽ sống thoải mái, bình an, và không gặp phải hoặc tạo ra những xúc cảm quá độ. Tâm trí của những người tiết độ không hoạt động quá mức. Tình cảm họ không bị kích thích quá độ. Và trong lãnh vực luân lý, đạo đức, họ cũng không tự buộc mình hoặc cưỡng ép mình vào những hành động siêu phàm, vượt quá khả năng khiến có thể đem đến sự chán ngán, nghi ngờ, hoặc thất vọng một khi không thực hành được những ước mơ siêu phàm ấy.

Và tiết độ cũng không có nghĩa là hoàn toàn xa tránh hoặc tránh né tất cả. Một người không biết thưởng thức một bữa ăn ngon, một ly rượu ngon, một chén trà ngon, một tình cảm trân quý của người thân, người yêu, hay bạn bè, người ấy phần nào mang những hội chứng tâm lý bệnh hoạn. Nhưng ngược lại, nếu chỉ say sưa, đắm chìm vào những đòi hỏi vật chất, tham lam, và sự hối thúc của dục vọng cuồng nhiệt thì đó lại là những hành động buông túng và quá độ.

Tóm lại, tiết độ là một hành vi vừa có tính cách tâm lý, vừa đạo đức, và vừa lý trí. Nó đem lại sự bình an và thanh thoát cho con người. Nó giúp kìm hãm và giới hạn những ràng buộc của bản năng và dục vọng của con người. Tiết độ là một nhân đức, và do đó, đòi hỏi sự tập luyện và có ý chí bển bỉ trong thực hành. Cho nên, Thánh Augustinô dạy “Sống tốt lành không gì khác hơn là yêu mến Thiên Chúa hết  lòng, hết linh hồn và hết sức lực  mình. Chúng ta dành cho Người một  tình yêu trọn vẹn (nhờ tiết độ), không gì lay chuyển nổi (nhờ can đảm), chỉ vâng phục một mình Người  (nhờ công bình), luôn tỉnh thức để khỏi sa vào cạm bẩy của mưu mô và gian dối (nhờ khôn ngoan)”.

3. Tự vấn và quyết tâm thực hành

1. Làm thế nào để khỏi sa chước cám dỗ thể xác và tinh thần?

2. Qua Kinh Cải Tội Bảy Mối, Hội Thánh muốn dạy gì?